Sint-Antoniusviering

N-VA Ranst:

Vlaams minister van Cultuur Jan Jambon (N-VA) heeft de volksfeesten ter ere van Sint- Antonius op de Inventaris Vlaanderen van het Immaterieel Cultureel Erfgoed geplaatst.
Wij waren blij dat de Millegemvrienden na een onderbreking van twee jaar terug van start zijn gegaan met een viering ter ere van Sint-Antonius en de verkoop per opbod van de offergaven.
Volgens de overlevering zal de koper van de varkenskop de volgende verkiezing winnen.
Burgemeester Johan De Ryck wou niets aan het toeval overlaten en bracht dan ook het hoogste bod uit voor de varkenskop.

Artikel: Gazet van Antwerpen  - 22/01/2023

Eerste marsepeinen varkenskop haalt 110 euro, geen enkel bod op Coca Cola-zak met ‘Rusland’ op

Aan het kerkje van Millegem-Ranst zorgden de Millegemvrienden voor de traditionele Sint-Antoniusviering. Burgemeester Johan De Ryck (N-VA) bood 110 euro voor de varkenskop, ditmaal voor het eerst in marsepein. Volgens de overlevering zal hij dan de volgende verkiezing winnen, zei de roeper.
In totaal bracht de Sint-Antoniusviering 1.167 euro op, die de Millegemvrienden investeren in het bewaren en in ere houden van het kerkje van Millegem. Er was iets minder volk dan voor de coronapandemie, maar er waren veel offergaven en er werd gul geboden. Het valt op dat er in Millegem zeker niet alleen vleeswaren en dranken worden verkocht. John Oliviers schonk een monumentaal schilderij van ene kunstenaar W. De Jonghe uit 1937, dat spijtig genoeg slechts 14 euro opbracht. Op een Coca Cola-rugzak van het WK Voetbal in 2018 in Rusland werd zelfs niét geboden, omdat er in het groot Rusland opstond. Zelfs de cd-installatie van de kerk werd per opbod verkocht.
Voedingswaren haalden hogere prijzen. 30 euro voor een groot plat brood, 27 euro voor een zak aardappelen met frambozenconfituur, 55 euro voor 1,2 kilo lokale paardenfilet: die dingen gingen vlot weg. Schepen Jan Dillen (N-VA) bood 40 euro voor een fles van 1,5 liter Duvel en burgemeester Johan De Ryck (N-VA) had 46 euro over voor tien flesjes speciaalbieren.
Hét kroonjuweel, de varkenskop, werd dit jaar vervangen door een varkenskop in marsepein, omringd met vers fruit. “Met de vorige varkenskop moesten we altijd leuren”, vertellen de Millegemvrienden. “Deze marsepeinen kop zagen we toevallig in de Jumbo-supermarkt in Ranst liggen. Toen de supermarktmanager hoorde wat de bestemming was, heeft hij hem gratis geschonken. Als we het volgend jaar op tijd vragen maken ze een varkenskop op ware grootte.”
Burgemeester Johan De Ryck kocht de kop voor 110 euro. Hij kreeg met zijn bestuursploeg een bedanking om het Millegem-veld voor de kerk te vrijwaren. Het vorig bestuur wou er bebouwing toestaan. Volgens de overlevering wordt diegene die de kop koopt de burgemeester, dus normaal gezien mag De Ryck op twee oren slapen voor de verkiezingen.
Volgens de Millegemvrienden viel het met de gekke offergaven nog mee dit jaar. “Ooit kwam iemand met een bestelbusje tien levende ganzen afzetten. We zijn die beesten aan het fort van Oelegem gaan uitzetten omdat we ze niet wilden offeren.” Kristin Matthyssen

Artikel: Gazet van Antwerpen - 18/01/2023

Vlaams minister van Cultuur Jan Jambon (N-VA) plaatste de volksfeesten ter ere van Sint- Antonius, patroonheilige van de varkens, varkenshoeders en slagers,...

Vlaams minister van Cultuur Jan Jambon (N-VA) plaatste de volksfeesten ter ere van Sint- Antonius, patroonheilige van de varkens, varkenshoeders en slagers, op de Inventaris Vlaanderen van het Immaterieel Cultureel Erfgoed. Hoognodig, want in de Antwerpse rand zijn er dit jaar twee gestopt. Zo bijvoorbeeld in het dorp Sint-Antonius (Zoersel), nota bene genoemd naar de heilige. Elders floreert de varkenskoppenverkoop wél nog. Een overzicht.

Zijn 'Toontje en zijn varken' klaar voor een nieuwe toekomst? Folkloristische Antoniusvieringen zijn erkend, maar voortbestaan is niet overal meer gegarandeerd - Malle/ Brasschaat/ Zoersel/ Ranst/ Edegem

De Sint-Antoniusvieringen vinden plaats in verschillende Vlaamse dorpen rond 17 januari, de naamdag van 'Toontje met het varken'. De vieringen starten doorgaans met een religieuze plechtigheid zoals processie of misviering, waarbij vleeswaren en lokale producten worden gezegend. Daarna volgt een veiling om de offergaven te verkopen, waarbij de winst naar de parochie of een goed doel gaat. Een kermis, eetfestijn of bal sluit de dag af. Zo luidt de officiële omschrijving.
“Wij zijn heel tevreden”, reageert Julie Aerts van Parcum, het museum en expertisecentrum voor religieuze kunst en cultuur. “Er hangen geen subsidies aan de erkenning als immaterieel erfgoed vast. Maar zo'n erkenning zorgt wel voor meer zichtbaarheid. Het doorgeven van de traditie aan een jongere generatie krijgt zo meer slaagkansen. De erkenning is dus zeer belangrijk voor de toekomst, zeker na de coronaperiode waarin de vieringen zware klappen kregen.”
Aan de erkenning tot immaterieel erfgoed ging een proces vooraf waarbij de comités, parochies of vrijwilligers achter de vieringen dossiers opstelden en netwerkten om ervaringen te delen.

EDEGEM
“Zonder varkenskop, wel met processie”
In onze regio waren de grote trekkers Hugo Tant en Dirk Meeuwsen van de Sint-Antoniusviering in Edegem. “Hugo en Dirk hebben zich hard ingezet voor die erkenning als immaterieel erfgoed”, vertelt pastoor Tom Schellekens, die zondag de mis voorgaat in de Sint-Antoniuskerk van Edegem. “Bij ons leeft het nog. Zondag 22 januari is er om 9u eerst een plechtige eucharistie in de kerk. Daarna vertrekken we in processie richting basiliek om dan terug te gaan naar de Sint-Antoniuskerk. Het gaat om de oudste processie uit de Zuidrand. Tal van verenigingen zoals KSA, de gilde maar ook de vormelingen stappen mee op.”
Bolderkarren
De mensen nemen kruiwagens en bolderkarren mee. “Om daarin onderweg niet-bederfbaar voedsel en hygiëneproducten zoals shampoo of tandpasta te verzamelen voor Gastvrij Edegem, dat wekelijks voor een gratis bedeling zorgt aan kansarmen. De offergavenverkoop in de kerk doen wij sinds corona niet meer”, zegt Schellekens nog. “Vanaf volgend jaar willen we dat weer oppikken. We willen graag grote speculaasfiguren laten maken in de vorm van een Sint-Antonius en die per opbod verkopen. Of marsepeinen varkentjes.”
Toen pastoor Schellekens begon in Mortsel en Edegem, was er wel nog een varkenskoppenverkoop in Edegem. “Maar dat was een bevroren kop die we nadien aan de slager teruggaven om er kleine stukken van te maken. Veel animo voor die varkenskop was er niet meer. Er wordt wel een plastic varken meegedragen in de processie. Inwoners kunnen zondag tussen 9 en 12u hun giften voor Gastvrij Edegem nog komen brengen in een tent naast de kerk.”
De processie duurt ongeveer 13u. Daarna haast priester Schellekens zich naar een volgende mis in een andere kerk, terwijl de processiegangers in jeugdhuis Het Varken nog iets gaan drinken.

OOSTMALLE
“Zelfs in de regen een massa volk”
In Oostmalle vierden ze Sint-Antonius zaterdag al tijdens Zalfenkermis aan de eeuwenoude Sint-Antoniuskapel op het gehucht Salphen tussen Oostmalle en Zoersel in. Een magische plek. Het ging officieel om de vijftigste Zalfenkermis. “Maar die traditie van de Sint-Antoniusviering op Salphen bestaat al véél langer”, benadrukt Harry Hendrickx, voorzitter van het Zalfencomité, die zaterdag de roeper was tijdens de offergavenverkoop én de varkenskop voor 65 euro kocht. De erkenning tot immaterieel erfgoed doet hem deugd.
“Elk jaar wordt er in Malle wel gefluisterd dat het 'de laatste keer' is geweest, maar die geruchten zijn nergens op gebaseerd. De drie tenten zaten zaterdagavond weer vol en ik stond er zelf van versteld hoe al die mensen tijdens de verkoop buiten aan de kapel in de regen bleven bieden. De opbrengst bedroeg ruim 2.000 euro en gaat naar Welzijnsschakels Malle-Zoersel. Daarnaast verkochten de pastoor en kerkraad weer veel Sint-Antoniuskaarsen.”
“Voor het eerst knoopten we opnieuw aan met de traditie van de 'begankenis' of processie vanuit het centrum van Oostmalle, te voet richting kapel. Het was zo'n bar weer dat ik vreesde dat er niemand zou komen. Maar er was nog behoorlijk wat volk voor de processie.”
Na de offergaveverkoop is er op Zalfenkermis nog een dierenzegening en het ontsteken van het Antoniusvuur waar pastoor Frans Wouters een begeesterende toespraak houdt en zijn palmtakje in het vuur werpt. “Je ziet hoe iedereen dat moment wil meemaken. Zo'n Antoniusviering is iets diepers, dat de mensen samenbrengt. Je hebt het religieus aspect, maar ook de ontmoetingen”, zegt Harry Hendrickx. “Omdat de houtstokers dit jaar te oud waren geworden, hebben jongere leden van de Sint-Jorisgilde die taak op zich genomen.”
Als misdienaar in zijn vijfde leerjaar toog de kleine Harry Hendrickx met pastoor, onderpastoor, leden van de kerkfabriek al naar de Sint-Antoniusviering op Salphen. “Daar werden toen ook missen gegeven in de kapel, en nadien werd iets gegeten en gedronken in de schuur bij de boeren. Die sfeer trof mij, al voelde je dat de traditie tanende was. Toen ik voorzitter van de jeugdraad werd hebben we met ondersteuning van de cultuurraad en verenigingen die viering verder uitgebouwd tot een kermis met boerenbals in drie grote tenten.”

BRASSCHAAT “Breughelmaal op zaterdag en varkenskoppen op zondag”
Maria Geudens, verbonden aan de parochie van Sint-Antonius in Brasschaat, kijkt na de coronaperiode uit naar de eerste volwaardige viering sinds 2020. De hoofdkerk van Brasschaat op het Armand Reusensplein is de kerk van Sint-Antonius-Abt. “Aanstaande zaterdag is er eerst de breughelmaaltijd met spek met eieren, beuling en andere typische vleeswaren. Zondag is er dan de eucharistieviering om 11.15u, gevolgd door de verkoop van varkenskoppen en vleeswaren per opbod in het ontmoetingscentrum in de kerk. De opbrengst gaat naar het parochiaal steunfonds voor de behoeftigen. Die varkenskoppen raken in Brasschaat nog vlot verkocht. We geven er zelfs een recept bij.”
Pastoor Koen Janssen gaat de viering zondag voor. “Ik vind het altijd een feestelijke traditie. Nadien verbroederen we met erwtensoep of een jenevertje.”

ZOERSEL
“Spijtig genoeg gestopt dit jaar”
Pastoor Bart Goossens heeft spijtig nieuws te melden over de Sint-Antoniusvieringen in Zoersel en Sint-Antonius. “We stoppen ermee dit jaar. In Zoersel waren het de Heren van Zoersel die de offergavenverkoop na de mis organiseerden, maar zij zijn nog maar met twee en worden een dagje ouder. In Sint-Antonius was er ook een offergavenverkoop na de mis, maar ook die is uitgedoofd. Al zal er zondag om 11u in de kerk van Sint-Antonius wel een speciale misviering zijn met Sint-Ceciliakoor waarbij het beeld van Sint-Antonius centraal staat. Als iemand suggesties heeft om de traditie hier nieuw leven in te blazen: altijd welkom!”
Bart Goossens herinnert zich dat de overbuur van de kerk, Butcher Bart, rond deze periode altijd Sint-Antoniusbeulingen verkoopt, volgens speciaal recept met calvados, kruidnagel en appeltjes. Maar ook daar is er minder leuk nieuws. “Sinds dit jaar ben ik daarmee gestopt”, zegt Butcher Bart. “Er was weinig vraag naar de feestbeulingen.”
Slager Peter Van de Weyer uit Kapellen maakte maandag wél nog 120 kilo Sint-Antoniusbeulingen, waarvan dinsdag al de helft verkocht was. Zijn vader begon ermee in 1960 volgens een eigen geheim recept. “De vraag naar die beulingen in Kapellen is enorm, maar in juni word ik 65 en stop ik met slagerij Van de Weyer. Dit jaar zijn het dus de laatste.”

RANST
“Geen varkenskop meer, wel varkensgebak”
Na een onderbreking van twee jaar pikken de Millegemvrienden vzw de draad zondag 22 januari weer op. Alleen al het mooie eeuwenoude kerkje van het gehucht Millegem in Ranst, op de grens met Wommelgem, is een bezoek waard. De viering begint om 9.30u en wordt opgeluisterd door het Sint-Ceciliakoor uit Ranst. Na de viering worden de offergaven aan de kerkdeur per opbod verkocht. Voor het eerst is er geen verse varkenskop meer, maar eentje in gebak. Gulle offergaven zoals vleeswaren, fruit, groenten, zuivel, wijn of brood kunnen vóór de viering in het portaal van de kerk worden geplaatst. De opbrengst gaat naar het onderhoud van de Millegemkerk.
Kristin Matthyssen